Việc giám sát chất lượng nước hiệu quả là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe con người và thực hiện các mục tiêu đa dạng sinh học tập trung vào nước

Khôi phục và bảo vệ hệ sinh thái nước ngọt là một nội dung quan trọng của Khung đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal, thỏa thuận trên toàn hành tinh nhằm ngăn chặn và đảo ngược tình trạng mất đa dạng sinh học. Khung này bao gồm 23 mục tiêu được thiết lập để bảo vệ thế giới tự nhiên và sẽ đến hạn vào năm 2030.

Bà Sinikinesh Beyene Jimma thuộc Chi nhánh Biển và Nước ngọt tại UNEP cho biết: "Sông là một trong những hệ sinh thái đa dạng nhất trên hành tinh. Do tầm quan trọng của sông ngòi và các hệ sinh thái nước ngọt khác đối với an ninh lương thực, xây dựng khả năng phục hồi và đa dạng sinh học của thế giới, việc sử dụng và quản lý bền vững chúng là rất quan trọng để đảm bảo duy trì các dịch vụ hệ sinh thái thiết yếu và đáp ứng các cam kết của Khung đa dạng sinh học toàn cầu”.

Sau đây là 5 giải pháp các quốc gia có thể sử dụng nước ngọt để đạt được các mục tiêu đa dạng sinh học và phát triển bền vững toàn cầu của mình.

Triển khai các giải pháp dựa vào thiên nhiên liên quan đến nước

Các giải pháp dựa vào thiên nhiên liên quan đến nước (NbS), chẳng hạn như mái nhà "xanh" phủ đầy cây, có thể giúp quản lý nước mưa, giảm lũ lụt đô thị và cải thiện chất lượng nước, thường có chi phí thấp hơn so với cơ sở hạ tầng xám, như đường ống. Các giải pháp này cũng mang lại lợi ích cho con người và đa dạng sinh học.

Với sự hỗ trợ của dự án Thành phố phục hồi thế hệ của UNEP, các thành phố đang áp dụng các giải pháp dựa vào thiên nhiên để phục hồi các tuyến đường thủy đô thị. Ví dụ, thành phố Barranquilla của Colombia đang khôi phục lại dòng suối Leon bị ô nhiễm, chảy qua trung tâm thành phố, với sự giúp đỡ của các cộng đồng sống dọc bờ sông. Trong khi đó, Sirajganj ở Bangladesh đang tạo ra một hành lang xanh để tăng cường đa dạng sinh học xung quanh con sông của thành phố.

Đầu tư vào việc giám sát chất lượng nước

Hiện nay, 122 triệu người trên khắp thế giới đang phụ thuộc vào nguồn nước mặt chưa qua xử lý và có khả năng không an toàn. Đến năm 2030, 4,8 tỷ người có thể phải đối mặt với rủi ro về sức khỏe và sinh kế nếu việc giám sát chất lượng nước không được cải thiện. Việc giám sát chất lượng nước hiệu quả là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe con người và thực hiện các mục tiêu đa dạng sinh học tập trung vào nước trên toàn cầu.

Những ví dụ điển hình về điều đó đến từ Sierra Leone và Zambia, nơi đang tích hợp dữ liệu khoa học công dân vào hoạt động giám sát chất lượng nước quốc gia, thu hẹp khoảng cách dữ liệu và kết nối các cộng đồng bị ảnh hưởng với các cơ quan có trách nhiệm bảo vệ nguồn nước.

Tiếp thu kiến ​​thức truyền thống của người bản địa

Kiến thức truyền thống của người bản địa đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và khôi phục đa dạng sinh học trên toàn thế giới và việc đưa kiến ​​thức này vào các hoạt động bảo tồn hiện đại là rất quan trọng. Ví dụ, cộng đồng người bản địa P'ganyaw (Karen) dọc theo Sông Mae Ngao của Thái Lan đã tạo ra hơn 50 "khu bảo tồn sông cấm đánh bắt" - các khu vực được bảo vệ cấm các hoạt động khai thác để tăng trữ lượng cá.

Các khu bảo tồn nhỏ dựa vào cộng đồng này thiết lập ranh giới đánh bắt rõ ràng dọc theo sông và thực thi các hình phạt đối với hành vi vi phạm. Vì các hệ sinh thái nước ngọt được kết nối với nhau nên mạng lưới các khu bảo tồn này là mô hình để ngăn ngừa tình trạng mất đa dạng sinh học tiếp diễn. Chương trình hỗ trợ SDG 6.6.1 của UNEP, tập trung vào quản lý lưu vực nước, nhấn mạnh việc sử dụng kiến ​​thức truyền thống này thông qua việc giám sát và đánh giá những thay đổi trong hệ sinh thái nước ngọt.

Khai thác các công cụ mới để quản lý nước ngọt

Có một số nguồn lực có thể giúp các quốc gia quản lý hồ, sông và tầng chứa nước của họ. Ví dụ, Freshwater Explorer và Global Wetlands Watch của UNEP theo dõi tình trạng của các hệ sinh thái nước ngọt trên toàn thế giới. Các công cụ này nhấn mạnh nhu cầu quản lý nước để bảo vệ các hệ sinh thái nước ngọt.

Ngoài ra, Chương trình hỗ trợ quản lý tài nguyên nước tích hợp của UNEP có thể hướng dẫn các chính phủ trong nỗ lực quản lý nước tốt hơn và đạt được các mục tiêu phát triển của họ.

Áp dụng quản lý tài nguyên nước tích hợp

Việc quản lý phối hợp các hệ sinh thái nước ngọt, bao gồm thông qua quy trình được gọi là quản lý tài nguyên nước tích hợp, có thể xây dựng khả năng phục hồi trước các thảm họa liên quan đến khí hậu, như hạn hán. Ví dụ, tại Somalia đang bị hạn hán tàn phá, Liên minh Châu Âu và UNEP đang giúp các cộng đồng đào giếng khoan, phục hồi các giếng nông để tưới tiêu và đưa vào sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt mang lại hiệu quả cao cho cây trồng. Phương pháp tiếp cận toàn diện này giúp duy trì các nguồn nước sẵn có và ngăn ngừa tình trạng di dời.

Hơn 90% các thảm họa tự nhiên đều liên quan đến nước theo một cách nào đó. Các chuyên gia cho biết, việc áp dụng quản lý tài nguyên nước tích hợp là rất quan trọng để giảm tần suất và quy mô của những thảm họa này.

Đất đai nứt nẻ do hạn hán tại Ouled Essi Masseoud, Maroc. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo đài truyền hình CNN, vòng tuần hoàn nước là một hệ thống phức tạp mô tả việc di chuyển của nước quanh Trái Đất. Nước bốc hơi từ mặt đất - bao gồm hồ, sông và thực vật - và bốc lên bầu khí quyển, tạo thành những dòng hơi nước lớn có thể di chuyển quãng đường dài, rồi nguội đi, ngưng tụ và cuối cùng rơi trở lại mặt đất dưới dạng mưa hoặc tuyết.

Sự gián đoạn trong quy trình tuần hoàn nước có thể gây nguy hại cho cuộc sống con người. Ước tính gần 3 tỷ người phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nước. Cây trồng khô héo dần, các thành phố đang bị nhấn chìm trong khi nguồn nước ngầm bên dưới khô cạn.

Các chuyên gia cảnh báo hậu quả từ thực trạng này sẽ càng thảm khốc hơn nếu không có hành động khẩn cấp. Báo cáo cho thấy cuộc khủng hoảng nước đe dọa hơn 50% sản lượng lương thực toàn cầu và có nguy cơ làm giảm trung bình 8% GDP của các quốc gia vào năm 2050, với mức thiệt hại cao hơn nhiều, lên tới 15% ở các nước thu nhập thấp.

Báo cáo cũng phân biệt giữa “nước xanh dương” - nước trong hồ, sông và tầng ngậm nước, và “nước xanh lục” – nước lưu trữ trong đất và thực vật.

Các tác giả chỉ ra mặc dù từ lâu, nguồn cung nước xanh lục bị phớt lờ nhưng nó vẫn đóng vai trò quan trọng đối với vòng tuần hoàn nước vì lượng nước này vẫn quay trở lại bầu khí quyển khi thực vật giải phóng hơi nước, tạo ra khoảng một nửa tổng lượng mưa trên đất liền.

Trong báo cáo, các chuyên gia cũng cho rằng có mối liên hệ sâu sắc giữ sự gián đoạn trong quy trình tuần hoàn nước với biến đổi khí hậu.

Duy trì nguồn cung nước xanh lục ổn định là rất quan trọng để hỗ trợ thảm thực vật vốn có thể hấp thu carbon. Nhưng những thiệt hại mà con người gây ra, bao gồm việc phá hủy các vùng đất ngập nước và phá rừng, đang làm cạn kiệt các bể chứa carbon này và đẩy nhanh hiện tượng nóng lên toàn cầu. Tiếp đó, sức nóng do biến đổi khí hậu gây ra đang làm khô bề mặt, giảm độ ẩm và tăng nguy cơ hỏa hoạn.

Cuộc khủng hoảng càng trở nên cấp bách hơn bởi nhu cầu rất lớn về nước. Báo cáo tính toán rằng, trung bình mọi người cần tối thiểu khoảng 4.000 lít mỗi ngày để có một “cuộc sống ổn định”, vượt xa mức 50 đến 100 lít mà Liên hợp quốc cho là cần thiết cho các nhu cầu cơ bản, và nhiều hơn mức mà hầu hết các khu vực nhận được từ nguồn cung địa phương.

Theo ông Richard Allan, giáo sư khoa học khí hậu tại Đại học Reading (Anh), báo cáo ngày 16/10 vẽ ra một bức tranh khắc nghiệt về sự gián đoạn do con người gây ra đối với vòng tuần hoàn nước toàn cầu, nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá nhất duy trì sinh kế của con người.

Ông Allan cho rằng các hoạt động của con người đang làm thay đổi kết cấu đất đai và không khí phía trên, làm khí hậu nóng lên, tăng cường các hiện tượng cực đoan ẩm ướt và khô hạn.

Theo chuyên gia này, khủng hoảng nói trên chỉ có thể được giải quyết thông qua việc quản lý tài nguyên thiên nhiên tốt hơn và cắt giảm đáng kể tình trạng ô nhiễm làm nóng hành tinh.

Các chính phủ trên thế giới đều phải công nhận vòng tuần hoàn nước là “lợi ích chung” và cùng giải quyết vấn đề này. Các quốc gia đều phụ thuộc vào nhau, không chỉ thông qua các hồ và sông trải dài biên giới mà còn vì nước trong khí quyển. Điều này có nghĩa là quyết định được đưa ra ở một quốc gia này có thể làm gián đoạn lượng mưa ở một quốc gia khác.

Ngozi Okonjo-Iweala, Tổng Giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và là đồng chủ tịch ủy ban công bố báo cáo, cho biết: “Cuộc khủng hoảng nước toàn cầu là một thảm kịch nhưng cũng là cơ hội để chuyển đổi nền kinh tế nước”. Bà nói thêm rằng việc đánh giá lại giá trị của nguồn nước một cách hợp lý là điều cần thiết để nhận ra sự khan hiếm của nước và nhiều lợi ích mà nó mang lại.